تومور مغزی مجموعه یا توده‌ای از سلول‌های غیرطبیعی در مغز است. استخوان جمجمه که مغز را احاطه می‌کند بسیار سفت و محکم است. هر گونه رشد در چنین فضای محدودی می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند. تومورهای مغزی می‌توانند سرطانی (بدخیم) یا غیرسرطانی (خوش خیم) باشند. وقتی تومورهای خوش‌خیم یا بدخیم رشد می‌کنند، می‌توانند فشار داخل جمجمه را افزایش دهند. این می‌تواند باعث آسیب مغزی شده و زندگی را تهدید کند.
تومور مغزی چیست؟
تومور مغزی زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های بافت خود مغز به طور غیرقابل کنترلی متمایز و تکثیر می‌شوند یا سلول‌های سرطانی که در قسمت‌های مختلف بدن وجود دارند از طریق گردش خون به مغز می‌رسند و به این ناحیه گسترش می‌یابند. تومورهای مغزی علائمی مانند سردرد شدید، تهوع، استفراغ، تکلم نامفهوم، از دست دادن قدرت در بازو و یا پا و اختلال بینایی ایجاد می‌کنند.
این بیماری که در ۳ تا ۵ نفر از هر ۱۰۰ هزار نفر در جامعه دیده می‌شود، در مردان بیشتر از زنان است. این بیماری که تقریباً در هر محدوده سنی قابل مشاهده است، در کودکان زیر ۱۰ سال و افراد بالای ۷۰ سال شایع‌تر است.
علت بوجود آمدن تومور مغزی
تومورهای مغزی ناشی از ناهنجاری‌های سلولی هستند، مانند تومورهایی که در قسمت‌های مختلف بدن تشکیل می‌شوند. سلول‌ها درست مانند موجودات زنده رشد می‌کنند. سلول‌هایی که می‌میرند با سلول‌های جدید جایگزین می‌شوند. در این مرحله بازسازی، زمانی که سلول‌ها ساختار متفاوتی به خود می‌گیرند، تکثیر بیش از حد سلولی می‌شوند یا زمانی که سلول‌های جدید نمی‌میرند، این سلول‌ها شروع به تشکیل یک توده می‌کنند.
علت دقیق تشکیل این توده‌ها که تومور نامیده می‌شوند، ناشناخته است. با این حال، پذیرفته شده است که عوامل ژنتیکی و قرار گرفتن در معرض تابش، نقش مهمی در تومورزایی دارند. اگرچه امروزه عواملی که باعث ایجاد تومورهای مغزی می‌شوند در حال بررسی هستند، اما مشخص شده است که برخی از عوامل بر تشکیل تومور تأثیر دارند. این عوامل عبارتند از:
- ژنتیکی
- قرار گرفتن در معرض تشعشعات و مواد شیمیایی سرطان‌زا
- ویروس‌های مختلف، به ویژه عفونت HIV
- سیگار کشیدن
- استفاده از تلفن همراه (یکی از دلایل مشکوک، اگرچه هنوز ثابت نشده است.)
تومور مغزی چگونه ایجاد می‌شود؟
بسته به علت، تومور مغزی می‌تواند به دو روش مختلف ایجاد شود. در مواردی که به عنوان تومور اولیه مغزی تعریف می‌شود، تومور با تکثیر کنترل نشده سلول‌های خود مغز ایجاد می‌شود. تومور مغزی ثانویه زمانی اتفاق می‌افتد که سلول‌های سرطانی که در سرطان‌هایی مانند روده بزرگ، پانکراس، کلیه و ریه در قسمت‌های مختلف بدن وجود دارند، به گردش خون بپیوندند و در مغز مستقر شوند.
به عبارت دیگر، تومورهای ثانویه مغزی به دلیل متاستاز ایجاد می‌شوند. در هر دو مورد تومورهای مغزی، تومور شروع به رشد می‌کند و به دلیل ساختار سخت جمجمه، تومور به مغز فشار می‌آورد. در این شرایط که باعث افزایش فشار داخل جمجمه می‌شود، مشکلات عصبی و صرعی ایجاد می‌شود.
تومور خوش‌خیم
علاوه بر همه این‌ها، تومورهای اولیه مغز نیز به عنوان خوش خیم و بدخیم طبقه‌بندی می‌شوند. تومورهای خوش خیم، منشأ سلولی مغزی ندارند. از آنجایی که تومورهای خوش خیم مغزی که بسیار آهسته رشد می‌کنند را می‌توان به راحتی از بافت مغز جدا کرد، بهبودی پس از مداخله جراحی سریع است. علاوه بر این، تومورهای خوش خیم مغز به ندرت عود می‌کنند. اما در مواردی که تومورهای خوش خیم با جراحی برداشته نمی‌شوند، تومور به مرور زمان رشد می‌کند و به مغز فشار می‌آورد. این امر باعث ایجاد مشکلات بسیار متفاوتی در فرد می‌شود. علاوه بر این، خطر تبدیل تومورهای خوش خیم به تومورهای بدخیم در طول زمان وجود دارد.
تومور بدخیم
این نوع تومور که بسیار سریع‌تر از تومورهای خوش خیم رشد می‌کند، احتمال آسیب رساندن به بافت مغز بسیار بیشتر است. برداشتن تومورهای بدخیم که در تماس نزدیک با بافت مغز هستند با جراحی دشوارتر است. به عبارت دیگر، بافتی که تومورهای بدخیم در آن تشکیل می‌شود، بافت خود مغز است و هر بافتی که با روش جراحی برداشته شود، عملکرد مغز را از دست می‌دهد. علاوه بر این، بر خلاف تومورهای خوش خیم، تومورهای بدخیم مغزی نیز احتمال عود بیشتری دارند. تمام انواع تومورهای مغز ثانویه به عنوان تومورهای مغزی بدخیم در نظر گرفته می‌شوند.
انواع تومورهای مغز
تومورهای مغزی در دو دسته اولیه یا ثانویه دسته‌بندی می‌شوند. تومور مغزی اولیه از سلول‌های مغز نشات می‌گیرند. بسیاری از تومورهای مغزی اولیه خوش خیم هستند. تومور مغزی ثانویه، به عنوان تومور متاستاتیک مغز شناخته می‌شود. این تومورها زمانی اتفاق می‌افتد که سلول‌های سرطانی از اندام دیگری مانند ریه یا پستان به مغز گسترش یابد.
انواع تومورهای مغزی اولیه
تومورهای اولیه مغز که از مغز نشات می‌گیرند، ممکن است در هر یک از بخش‌های زیر ایجاد شده و گسترش یابند:
- سلول‌های مغز
- غشاهای اطراف مغز که به آن‌ها مننژ گفته می‌شود
- سلول‌های عصبی
- غدد
تومورهای اولیه می‌توانند خوش خیم یا سرطانی باشند. در بزرگسالان، شایع ترین انواع تومورهای مغزی گلیوم و مننژیوم است.
گلیوماها
گلیوماها تومورهایی هستند که از سلول‌های گلیال ایجاد می‌شوند. این سلول‌ها به طور معمول:
- از ساختار سیستم عصبی مرکزی خود محافظت می‌کنند.
- سیستم عصبی مرکزی خود را تغذیه می‌کنند.
- مواد زائد سلولی را تمیز می‌کنند.
- نورون‌های مرده را تجزیه می‌کنند.
گلیوماها می‌توانند از انواع مختلف سلول‌های گلیایی ایجاد شوند. انواع تومورهایی که در سلول‌های گلیال تشکیل می‌شوند، عبارتند از:
- تومورهای آستروسیتیک مانند آستروسیتوماها که از مخچه نشات می‌گیرند.
- تومورهای oligodendroglial، که اغلب در لوب‌های گیجگاهی پیشانی دیده می‌شوند.
- گلیوبلاستوما، از بافت حمایتی مغز نشات می‌گیرد و تهاجمی‌ترین نوع است.
سایر تومورهای مغزی اولیه
سایر تومورهای اولیه مغز عبارتند از:
- تومورهای هیپوفیز، که معمولا خوش خیم هستند.
- تومورهای غده صنوبری که می‌تواند خوش خیم یا بدخیم باشد.
- اپاندیموما، که معمولاً خوش خیم هستند.
- کرانیوفارنژیوما که بیشتر در کودکان رخ می‌دهد و خوش خیم است اما می تواند علائم بالینی مانند تغییر در بینایی و بلوغ زودرس داشته باشد.
- لنفوم‌های اولیه سیستم عصبی مرکزی (CNS) که بدخیم هستند.
- تومورهای اولیه سلول‌های زایای مغز که می‌توانند خوش خیم یا بدخیم باشند.
- مننژیوم که منشا آن بافت مننژ است.
- شوانوما که از سلول‌هایی تولید می‌شود که پوشش محافظتی اعصاب را ایجاد می‌کنند (غلاف میلین) به نام سلول‌های شوان بیشتر مننژیوم و شوانوموما در افراد بین 40 تا 70 سال دیده می‌شود. مننژیوم در زنان بیشتر از مردان است. شوانوماس در زنان و مردان به طور مساوی رخ می‌دهد. این تومورها معمولا خوش خیم هستند، اما به دلیل اندازه و موقعیت مکانی می‌توانند عوارض ایجاد کنند. مننژیوم و شوانوم سرطانی نادر هستند اما می‌توانند بسیار تهاجمی باشند.
تومورهای ثانویه مغز
تومورهای ثانویه مغز اکثر سرطان‌های مغز را تشکیل می‌دهند. آن‌ها از یک قسمت از بدن شروع می‌شوند و تا مغز گسترش پیدا می‌کنند یا متاستاز می‌یابند. موارد زیر می‌توانند در مغز متاستاز کنند:
- سرطان ریه
- سرطان پستان
- سرطان کلیه
- سرطان پوست
تومورهای ثانویه مغز همیشه بدخیم هستند. تومورهای خوش خیم از بخشی از بدن به قسمت دیگر گسترش نمی‌یابند.
عوامل خطرزا تومور مغزی چیست؟
برخی از عوامل می‌توانند احتمال رخ دادن تومور مغزی را در افراد افزایش دهند. از این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
سابقه خانوادگی
فقط حدود 5 تا 10 درصد از کل سرطان‌ها ژنتیکی یا ارثی هستند. به ندرت اتفاق می‌افتد که تومور مغزی از نظر ژنتیکی به ارث برسد. اگر چندین نفر از اعضای خانواده دچار تومور مغزی شده‌اند با پزشک خود صحبت کنید. پزشک می‌تواند یک مشاور ژنتیکی را برای فرد توصیه کند.
سن
خطر بیشتر انواع تومورهای مغزی با بالا رفتن سن، افزایش می‌یابد.
نژاد
تومورهای مغزی به طور کلی در میان قفقازی‌ها بیشتر دیده می‌شود. با این حال، مردم آفریقایی- آمریکایی بیشتر به مننژیوم مبتلا می‌شوند.
قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی
قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص، مانند مواردی که ممکن است در محیط کار پیدا شود، می‌تواند خطر ابتلا به سرطان مغز را افزایش دهد.
قرار گرفتن در معرض اشعه
در افرادی که در معرض تابش یونیزان قرار گرفته‌اند، خطر ابتلا به تومورهای مغزی افزایش می‌یابد. می‌توانید از طریق روش‌های درمانی سرطان در معرض تابش پرتوی یونیزان قرار بگیرید. همچنین می‌توانید در معرض تشعشعات حاصل از اثرات هسته‌ای قرار بگیرید.
نداشتن سابقه آبله مرغان
طبق گفته انجمن تومور مغزی آمریکا، سابقه ابتلا به آبله مرغان در کودکی، خطر ابتلا به تومورهای مغزی را کاهش می‌دهند.
علائم تومور مغزی چیست؟
علائم تومورهای مغزی به محل و اندازه تومور بستگی دارد. برخی از تومورها با حمله به بافت مغز آسیب مستقیم ایجاد می‌کنند و برخی از تومورها باعث فشار بر اطراف مغز می‌شوند. هنگامی که تومور در حال رشد به بافت مغز فشار می‌آورد، علائم قابل توجهی خواهد داشت.
سردرد علامت شایع تومور مغزی است. ممکن است این سردردها را تجربه کنید:
- داشتن سردرد صبح هنگام بیدار شدن از خواب
- سردرد هنگام خواب
- سردردهایی که با سرفه، عطسه یا ورزش بدتر می‌شوند.
همچنین ممکن است موارد زیر را نیز تجربه کنید:
- استفراغ
- تاری دید یا دو بینی
- گیجی
- تشنج (به ویژه در بزرگسالان)
- ضعف اندام یا بخشی از صورت
- تغییر در عملکرد ذهنی
سایر علائم شایع عبارتند از:
- دست و پا چلفتی به نظر رسیدن
- از دست دادن حافظه
- گیجی
- مشکل در نوشتن یا خواندن
- تغییر در توانایی شنیدن، چشیدن یا بو کردن
- کاهش هوشیاری که ممکن است شامل خواب آلودگی و از دست دادن هوشیاری باشد.
- مشکل در بلعیدن
- سرگیجه
- مشکلات چشمی، مانند افتادگی پلک‌ها و مردمک‌های نابرابر
- حرکات غیرقابل کنترل
- لرزش دست
- از دست دادن تعادل
- از دست دادن کنترل مثانه یا روده
- بی حسی یا مور مور شدن در یک طرف بدن
- مشکل داشتن در صحبت کردن یا درک آنچه دیگران می‌گویند.
- تغییر در خلق و خو، شخصیت، احساسات و رفتار
- مشکل در راه رفتن
- ضعف عضلانی در صورت، بازو یا پا
علائم تومورهای هیپوفیز
علائم زیر می‌توانند در تومورهای هیپوفیز رخ دهند:
- ترشحات نوک پستان، یا گالاکتوره
- عدم قاعدگی در زنان
- توسعه بافت پستان در مردان یا ژنیکوماستی
- بزرگ شدن دست و پا
- حساسیت به گرما یا سرما
- افزایش مقدار موهای بدن یا هیرسوتیسم
- فشار خون پایین
- چاقی
- تغییرات بینایی، مانند تاری دید یا دید تونلی
تومورهای مغزی چگونه تشخیص داده می‌شوند؟
تشخیص تومور مغزی با معاینه فیزیکی و بررسی تاریخچه پزشکی آغاز می‌شود. معاینه فیزیکی شامل یک معاینه عصبی بسیار دقیق است. پزشک آزمایش‌هایی انجام می‌دهد تا ببیند اعصاب جمجمه‌ای که از مغز سرچشمه می‌گیرند تغییری کرده‌اند یا خیر. پزشک با کمک افتالموسکوپ (ابزاری است که از طریق مردمک‌ها، به شبکیه نوری می‌تابانند) به داخل چشم نگاه می‌کند.
این کار به پزشک اجازه می‌دهد بررسی کند که مردمک‌ها چگونه به نور واکنش نشان می‌دهند. همچنین پزشک بااستفاده از این ابزار می‌تواند مستقیما به درون چشم‌ها نگاه کند تا ببیند تورم عصب بینایی وجود دارد یا نه. وقتی فشار در داخل جمجمه افزایش می‌یابد، ممکن است تغییراتی در عصب بینایی ایجاد شود. پزشک همچنین ممکن است فرد را از نظر موارد زیر ارزیابی کند:
- قدرت عضلانی
- هماهنگی
- حافظه
- توانایی انجام محاسبات ریاضی
ممکن است پزشک آزمایش‌های بیشتری را پس از پایان معاینه بدنی تجویز کند. این آزمایشات می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
سی تی اسکن سر
سی تی اسکن روشی است که پزشک می‌تواند با کمک دستگاه اشعه ایکس جزییات بیشتری از تومور را درک کند. این کار را می‌توان با کنتراست یا بدون آن انجام دهد. کنتراست در سی تی اسکن سر با استفاده از یک رنگ مخصوص ایجاد می‌شود که به پزشکان کمک می‌کند تا برخی از ساختارها مانند عروق خونی را با وضوح بیشتری ببینند.
ام آر آی سر
MRI متفاوت از سی تی اسکن است، زیرا از اشعه استفاده نمی‌کند و به طور کلی تصاویر بسیار دقیق‌تری از ساختارهای مغز را ارائه می‌دهد. همچنین می‌توان با کمک برخی رنگ‌ها، تصاویر دقیق‌تری از جزییات مغز به دست آورد.
آنژیوگرافی
در این آزمایش از رنگی استفاده می‌شود که به شریان معمولا در ناحیه کشاله ران تزریق می‌شود. رنگ به عروق مغز منتقل می‌شود و به پزشک اجازه می‌دهد تا ببیند خون رسانی تومورها چگونه است. این اطلاعات در زمان جراحی مفید است.
اشعه ایکس جمجمه
تومورهای مغزی می‌توانند باعث شکستگی در استخوان‌های جمجمه شوند و اشعه ایکس خاص می‌تواند وجود این اتفاق را نشان دهد. این اشعه ایکس همچنین می‌تواند وجود رسوبات کلسیم را که گاهی اوقات در یک تومور وجود دارد، بدست آورد.
نمونه برداری (بیوپسی)
قطعه کوچکی از تومور در طی نمونه برداری برداشته می‌شود. متخصص مغز و اعصاب آن را معاینه می‌کند. با بیوپسی تعیین می‌شود که سلول‌های تومور خوش خیم یا بدخیم هستند. همچنین تعیین می‌کند که آیا سرطان از مغز نشات گرفته یا یک تومور متاستاسیک از قسمت دیگری از بدن است.
درمان تومورهای مغزی
درمان تومور مغزی به موارد زیر بستگی دارد:
- نوع تومور
- اندازه تومور
- محل تومور
- سلامتی عمومی فرد
متداول‌ترین روش درمان تومورهای بدخیم مغزی، جراحی است. هدف از بین بردن هرچه بیشتر سرطان، بدون آسیب رساندن به قسمت‌های سالم مغز است. در حالی که موقعیت برخی از تومورها امکان برداشتن آسان و ایمن را فراهم می‌کند، تومورهای دیگر ممکن است در منطقه‌ای واقع شوند که امکان برداشتن کامل تومور را محدود می‌کند. حتی حذف نسبی سرطان مغز نیز می‌تواند مفید باشد.
خطرات جراحی مغز شامل عفونت و خونریزی است. تومورهای خوش خیم بالینی خطرناک نیز با جراحی برداشته می‌شوند. تومورهای متاستاتیک مغز طبق دستورالعمل‌های مربوط به نوع سرطان اصلی درمان می‌شوند. جراحی را می‌توان با سایر روش‌های درمانی مانند پرتودرمانی و شیمی درمانی ترکیب کرد.
فیزیوتراپی، کار درمانی و گفتار درمانی از روش‌های توانبخشی‌ای هستند که می‌توانند به بیماران کمک کنند که پس از جراحی بیمار به حالت قبلی خود بازگردد و بتواند به راحتی فعالیت‌های عادی روزانه‌اش را انجام دهد. اما با این حال، بیمار باید مراقبت‌های پس از جراحی تومور مغزی را رعایت کند و انجام فعالیت‌های او همراه با احتیاط و جلوگیری از ضربه به مغز باشد.
زندگی پس از درمان تومور مغزی
عوارضی که ممکن است پس از جراحی تومور مغزی رخ دهد بسته به اندازه تومور، محل، نوع و سن بیمار متفاوت است.
پس از جراحی تومور مغزی، بسته به محل تومور، احتمال از دست دادن عملکرد وجود دارد. پس از جراحی، به بیماران فیزیوتراپی و برنامه‌های توانبخشی توصیه می‌شود.
تشنج، سردرد، تهوع، استفراغ، اختلالات بینایی، عفونت و مشکلات روانی از عوارض احتمالی جراحی هستند. بیشتر این عوارض را می‌توان با مراقبت‌های بعد از عمل برطرف کرد. در صورت مشاهده چنین علائمی در طول پیگیری وضعیت بیمار، باید با جراح مشورت شود.
دریافت حمایت روانی برای بیمارانی که تحت عمل جراحی تومور مغزی قرار گرفته‌اند، بسیار مهم است. حمایت روانی باید هم قبل و هم بعد از عمل انجام شود.
شما باید دستور‌العمل‌هایی که پزشک معالج تجویز کرده است را به درستی رعایت کنید و چکاپ سالانه خود را جدی بگیرید. همچنین باید از عواملی چون زندگی در محیط آلوده، استرس، مواد غذایی نامناسب و هر عامل تحریک کننده‌ای دور بمانید.
پیشگیری از تومور مغزی
درست است که نمی‌توان به طور قطع راهی برای پیشگیری از تومور مغزی معرفی کرد اما موارد زیر احتمال ایجاد تومور مغزی را کاهش می‌دهند:
خواب مفید داشته باشید
در مطالعات اخیر، نشان داده شده است که افزایش حجمی در لایه و محتوای آب مغز در طول خواب در لایه‌های ماده خاکستری، جایی که نورون‌ها در مغز متمرکز شده‌اند، وجود دارد و مواد سمی انباشته شده از طریق این مایع باز شده، پاک می‌شوند. مسیر‌ها باید انواع زمینه‌ها را برای خواب با کیفیت که مرحله REM است، آماده کرد. هیچ چیز نمی‌تواند جایگزین خواب سالم برای یک زندگی سالم شود.
به تغذیه اهمیت دهید
در واقع هر مشکلی که با سلامتی داریم ناشی از چیزی است که می‌خوریم و می‌نوشیم. ما باید غذا‌هایی مصرف کنیم که سیستم ایمنی بدن ما را تقویت کند و کمتر به سراغ فراوری‌های بسته بندی شده و غذاهای آماده برویم.
فعال باشید و ورزش کنید
در سال‌های اخیر، مطالعات روی سلول‌های بنیادی که در مغز نیز به وفور یافت می‌شوند، ثابت کرده‌اند که قوی‌ترین محرکی که آن‌ها را به طور مثبت فعال می‌کند، حرکت است. هنوز یک محرک قوی متمایز دیگر پیدا نشده است. لزوماً لازم نیست ورزش‌های سنگین و سریع انجام دهید. حتی تمرینات ساده کافی است. اما حرکت ضروری است! بدن شما نباید برای مدت طولانی ثابت بماند.
از مواد آلرژی زا دوری کنید
از موادی که باعث آلرژی شما می‌شوند اجتناب کنید. اگر آلرژی دارید اما علت آن را نمی‌دانید، برای شناسایی عوامل حساسیت‌زا با یک متخصص مشورت کنید. اجازه ندهید آلرژی شما به سیستم ایمنی بدن شما ضربه بزند. به خصوص سعی کنید فرزندان خود را از بیماری‌های عفونی (میکروبی، ویروسی) محافظت کنید.
سایر مواردی که باید رعایت کنید:
- استفاده از رنگ مو که از سنین خیلی پایین شروع می‌شود و استفاده از رنگ مو برای بیش از ۲۱ سال در مطالعات علمی در مقیاس کوچک در لیست عوامل خطر قرار دارد. مشخص است که استفاده از رنگ موی موقت و رنگ کردن متناوب مو خطر کمتری دارد.
- به طور خاص، استعمال دخانیات یا تنباکو و همچنین برخی از لوازم آرایشی و شامپو، استخر‌های شنای کلردار، غذاهای حاوی N-nitroso (بیکن، آبجو و غیره) در لیست عوامل خطر قرار دارند. حتماً باید از محصولات حاوی این ماده اجتناب کنید.
- در فهرست عوامل خطر احتمالی مانند تشعشعات الکترومغناطیسی، آلودگی هوای ناشی از ترافیک، محصولات صنعتی، نفت، لاستیک، آفت کش‌ها، آفت کش‌ها و غیره جای می‌گیرند.
- مغز و پوست از نظر رشد به هم مرتبط هستند. ما باید از پوست خود که طبیعی‌ترین لباس ماست مراقبت کنیم.
- ما باید نسبت به شایع‌ترین علامت مانند سردرد، هوشیار باشیم. در صورت لزوم برای سردرد‌های مداوم خود که نمی‌توانیم آن را حل کنیم، باید MRI انجام دهیم. در معاینه MRI اشعه وجود ندارد و حتی در زنان باردار نیز قابل استفاده است.
نظرات کاربران